In september van dit jaar werd bekend dat de Europese Commissie wil dat Apple — qua marktkapitalisatie het grootste bedrijf ter wereld — 13 miljard euro aan belasting gaat terugbetalen aan Ierland. Het bedrijf zou illegale staatssteun hebben ontvangen door een gunstige belastingdeal die met de Ieren is gesloten. Apple is zich naar eigen zeggen van geen kwaad bewust en heeft dan ook aangekondigd deze beslissing aan te zullen vechten. Duidelijk is dat Apple en andere grote bedrijven belasting ontwijken, maar hoe doen ze dat, en is het nou illegaal of niet?
De bekendste (en beruchtste) manier om veel belasting te ontwijken heet de Double Irish with a Dutch Sandwich. Voor deze constructie heeft Apple dochterbedrijven opgezet: twee in Ierland, één in Nederland, en één in een belastingparadijs zoals de Kaaimaneilanden. Laten we deze bedrijven Apple Ierland 1, Apple Ierland 2, Apple Nederland en Apple Kaaiman noemen. Een belangrijk aspect is dat Apple Ierland 1 de intellectuele eigendommen van Apple over de hele wereld in bezit heeft. Daarmee worden dus de patenten, handelsmerken, octrooien enzovoort bedoeld.
Apple maakt onderscheid tussen verkochte producten binnen de Verenigde Staten en de producten die ze daarbuiten verkopen. Normaal gesproken zou er winst gemaakt worden met alle iPhones, Macs en iPads die in de VS verkocht worden. Apple geeft al die winst echter als royalties aan Apple Ierland 1 voor het gebruiken van de patenten die in het bezit zijn van Apple Ierland 1. Hierdoor is de winst van Apple VS nul, en hoeft er in de VS dus geen belasting betaald te worden.
Apples producten buiten de VS worden juridisch gezien verkocht door Apple Ierland 2. Deze sluist het geld door naar Apple Nederland, wat belastingvrij mogelijk is door verdragen tussen Nederland en Ierland. Vanuit Nederland gaat het geld terug naar Ierland, maar dit keer naar Apple Ierland 1. Zo belanden alle inkomsten van Apple wereldwijd uiteindelijk bij Apple Ierland 1. Dit zou op zichzelf al een groot voordeel voor Apple betekenen, want de belastingen op winst voor bedrijven zijn in Ierland al veel lager dan in Amerika en veel andere landen. Echter is dit nog niet genoeg voor de juristen en accountants van Apple.
Door een wet in Ierland mag een bedrijf dat in Ierland is gevestigd, maar vanuit het buitenland wordt bestuurd — een brievenbusfirma dus — haar geld belastingvrij de hele wereld over sturen. Hier maakt Apple gretig gebruik van door al het inkomen naar de Kaaimaneilanden te sturen. Hier is de belasting 0 procent, waardoor Apple effectief niet of nauwelijks belasting betaalt.

Illegaal?

Apple is overigens niet het enige bedrijf dat deze constructies gebruikt. Ook andere multinationals zoals Facebook en Starbucks worden ervan beschuldigd dat ze hun winst wegsluizen via ingewikkelde omwegen naar belastingparadijzen. De Double Irish is een van de meest gebruikte methoden. De Ierse overheid heeft al meerdere keren aangekondigd deze wetten te veranderen zodat dit onmogelijk wordt, maar geeft hierbij aan dat het wél mogelijk blijft voor bedrijven die hier al gebruik van maken.
Vanuit de maatschappij is er felle kritiek op de werkwijze van deze grote multinationals. Miljarden aan belastinggeld worden ontweken over de hele wereld terwijl de burgers in die landen wel ‘gewoon’ belasting moeten betalen. De bedrijven voeren echter op dat zij in principe niets illegaals doen. Het is hooguit immoreel.

Belastingverdragen

De reden dat deze constructies kunnen bestaan is het feit dat landen onderling belastingverdragen sluiten. Normaal gesproken heffen landen belasting over inkomen dat is verdiend in dat land (het bronstaatbeginsel). Daarnaast komt het vaak voor dat landen belasting heffen over het inkomen van ingezetenen in dat land, of bedrijven die in dat land gevestigd zijn (het woonstaatbeginsel). Het gaat er daarbij dus niet om of dat geld in het thuisland of in het buitenland is verdiend. Hierdoor kan het voorkomen dat een Nederlands bedrijf dat geld verdient in Duitsland, zowel in Nederland als Duitsland belasting moet betalen: in Nederland omdat het daar gevestigd is, en in Duitsland omdat het geld daar verdiend is.
Hierdoor wordt de belastingdruk voor bedrijven die internationaal zakendoen vaak erg hoog. Om dit te voorkomen sluiten landen verdragen die regelen wie wanneer belasting heft. Dit stimuleert internationale handel, waar vrijwel alle landen bij gebaat zijn.
Het uitgangspunt bij belastingverdragen is dat de woonstaat van het bedrijf in principe al het inkomen mag belasten. Als in het verdrag staat dat de bronstaat óók belasting heft, dan moet de woonstaat wel korting toepassen op de belasting die in de woonstaat wordt geïnd, zodat de belastingdruk niet te hoog wordt. Omdat het uitgangspunt is dat de woonstaat de belasting heft, is het voor bedrijven interessant om zich te vestigen in een land met lage belastingen (een belastingparadijs). Naast de bekende belastingparadijzen zoals Monaco, de Kaaimaneilanden en Bermuda, is Nederland voor bedrijven aantrekkelijk om zich in te vestigen. In Nederland kennen we bijvoorbeeld de zogenaamde deelnemingsvrijstelling. Deze regeling zorgt ervoor dat bedrijven die een belang hebben in een ander bedrijf, geen belasting hoeven te betalen over de winst die daaruit voortvloeit.
Deze maatregel is getroffen zodat een bedrijf niet twee keer belasting betaalt over hetzelfde inkomen. Het zorgt er aan de andere kant wel voor dat een groot belastingvoordeel kan worden gehaald. Stel dat een Nederlands bedrijf een dochteronderneming heeft in een belastingparadijs waar nauwelijks belasting wordt geheven over de winst van dat bedrijf. Men laat boekhoudkundig gezien die dochteronderneming al het geld van het bedrijf verdienen, waarna het lage belastingtarief wordt geheven. Vervolgens wordt de nettowinst uitgekeerd als dividend aan de Nederlandse moederonderneming. Op dat moment gaat de deelnemingsvrijstelling in werking, aangezien over dat inkomen al eerder (weliswaar weinig) belasting is geheven. Het bedrijf hoeft dus in Nederland geen belasting over dat inkomen te betalen en behaalt dus een groot belastingvoordeel.
Het ingewikkelde aan belastingverdragen is dat de positieve kanten ook precies voor de negatieve kanten zorgen. Het is voor de fiscus onmogelijk om het onderscheid te maken tussen bedrijven die de verdragen gebruiken zoals ze bedoeld zijn (om internationale handel te stimuleren), en bedrijven die ze gebruiken om slechts belastingvoordeel te behalen. Dat Nederland op veel lijstjes van belastingparadijzen voorkomt is in die context ook niet zo gek, aangezien Nederland erg afhankelijk is van internationale handel. Om die reden heeft ons land belastingverdragen met zo’n honderd landen en is het geneigd om gunstige belastingafspraken te maken, zodat de internationale handel niet bedreigd wordt. Zoals eerder gesteld zorgt dit er echter ook voor dat sommige multinationals zoals Apple en Starbucks deze regelingen gebruiken om belasting te ontwijken.

Conclusie

Het is dus moeilijk om van de Double Irish with a Dutch Sandwich af te komen, zonder dat het ten koste zou gaan van de internationale handelspositie van beide landen. Bovendien doen de regels die de grote Amerikaanse multinationals misbruiken ook veel goed. Toch wringt het met name onder burgers; iedereen moet belasting betalen, waarom Apple niet? Het moet blijken wat in de toekomst de politieke visie is op dit punt. Houden we vast aan ons aantrekkelijke handelsklimaat en nemen we de negatieve aspecten op de koop toe, of komt er een kentering en gaan we ook Apple, Microsoft en Starbucks belasting laten betalen?

Dit artikel is geschreven door Arthur Molenaar